Yoga en culturele toe-eigening: de kwesties ontcijferd

Wat is culturele toe-eigening?

Culturele toe-eigening is een term die in de jaren ’90 ontstond in de kunstwereld en aanvankelijk verwees naar het verzamelen van culturele artefacten door westerse musea. Deze objecten werden vaak ontdaan van hun context en originele functie, en gepresenteerd als exotische curiositeiten. Sinds de late jaren 2000 wordt de term breder gebruikt in kritische studies om te verwijzen naar het gebruik van tastbare of ontastbare elementen (symbolen, objecten of ideeën) van een zogenaamd “gedomineerde” cultuur door leden van een “dominerende” cultuur.

Rodnay William, een antropoloog gespecialiseerd in ras en religiositeit, definieert culturele toe-eigening als: “Een mechanisme van onderdrukking waarbij een dominante groep bezit neemt van een inferieure cultuur, waarbij betekenis wordt ontnomen aan haar tradities en culturele elementen.”

Culturele toe-eigening en machtsstructuren

Culturele toe-eigening vindt vaak plaats in een context van dominantie. Hoewel het vaak voortkomt uit fascinatie en niet per se kwaadwillend is, weerspiegelt het een neokoloniaal denken. Voorbeelden zijn jonge Amerikanen die zich tijdens Halloween verkleden in traditionele inheemse kleding, zonder respect voor de pijnlijke geschiedenis van discriminatie en genocide van deze bevolkingsgroepen. Deze toe-eigening gebeurt vaak zonder wederkerigheid, wat leidt tot een gevoel van culturele ontvreemding.

Wat betekent culturele toe-eigening in yoga?

In yoga kan culturele toe-eigening zich uiten in het gebruiken van Indiase symbolen, mantras of tradities zonder begrip van hun oorsprong of betekenis. Dit kan gaan om oppervlakkig gebruik van spirituele elementen of om westerlingen die yoga commercialiseren zonder respect voor de cultuur waaruit het voortkomt. Sommigen vinden dat het winst maken op yoga door westerse ondernemers ook als culturele toe-eigening kan worden gezien.

Is cultuur gemeenschappelijk erfgoed?

Hoewel cultuur vaak wordt gezien als een kostbaar goed dat verbonden is aan een specifieke groep of regio, is het geen privébezit. Cultuur is vloeibaar en kent geen grenzen. Toch kan culturele toe-eigening emotioneel aanvoelen als diefstal, ook al is het rationeel moeilijk te rechtvaardigen.

Hybride vormen van yoga: verlies van betekenis of verrijking?

Yoga kent tegenwoordig talloze vormen, van Vinyasa tot Bikram en zelfs geregistreerde merknamen zoals “Warrior Yoga®”. Sommige mensen maken zich zorgen dat deze variaties leiden tot verlies van spiritualiteit. Maar volgens Ysé Tardan-Masquelier, redacteur van een yoga-encyclopedie, gaat het niet om verlies van betekenis, maar om een “vermenigvuldiging van interpretaties”. Yoga is altijd een samensmelting van culturen geweest.

De invloed van kapitalisme op yoga

De relatie tussen yoga en kapitalisme is complex. Onder koloniale overheersing werd yoga in India als gevaarlijk en onafhankelijk gezien, en ontmoedigd door wetten. Toch groeide yoga dankzij Swami Vivekananda uit tot een brug tussen moderniteit en traditie. Tijdens de jaren ’60 omarmden westerlingen yoga als alternatief voor materialisme, maar tegenwoordig is yoga een marktproduct geworden. Het is een antwoord op stedelijke stress en belooft persoonlijke efficiëntie en welzijn, maar deze commerciële focus kan yoga’s oorspronkelijke doel – bevrijding van lijden – vertroebelen.

Yoga en sociale ongelijkheid

De commercialisering van yoga heeft geleid tot uitsluiting. Niet iedereen kan zich dure lessen, retraites of uitrusting veroorloven. Dit versterkt ongelijkheden, waarbij vaak juist mensen uit de cultuur van oorsprong niet kunnen profiteren van hun eigen spirituele erfgoed. Activisten zoals Susanna Barkataki bekritiseren ook het gebrek aan representatie van gekleurde en zwaardere mensen in de yogawereld.

Yoga als hulpmiddel of levenspad?

Sommigen zien yoga als een toolbox voor productiviteit en zelfverbetering, wat aansluit bij neoliberaal denken. Maar deze visie staat haaks op yoga’s oorspronkelijke doel: innerlijke bevrijding en loslaten van wereldse verlangens. Het huidige streven naar geluk en perfectie kan paradoxaal genoeg stress veroorzaken, terwijl yoga juist gaat om tevredenheid en het loslaten van druk.

Conclusie

Yoga is een rijke, evoluerende praktijk die door de geschiedenis heen culturen heeft beïnvloed en is beïnvloed. Het gevaar van culturele toe-eigening en commercialisering ligt in het verarmen van betekenis en spiritualiteit. Om dit te voorkomen, moeten we yoga blijven benaderen met respect, begrip en inclusiviteit, zonder het te reduceren tot een consumptiegoed.

Deze tekst van Clara Dunoyer is een fragment uit haar scriptie. Het werd geschreven voor de Franse vereniging Fédération Inter-enseignements de Hatha-Yoga (FIDHY) en gepubliceerd in “FIDHY Infos N°96“ in maart 2024.